مدیریت آموزشی یک رشته علمی است"

پردیس البرز دانشگاه تهران
استاد: دکتر سید محمد میرکمالی
گرد آورنده: زهرا همتی
مدیریت آموزشی مهر 93

 تعریف مدیریت آموزشی
مدیریت آموزشی فرایندی اجتماعی است که با به‌کارگیری مهارت‌های علمی، فنی و هنری، تمامی نیروهای انسانی و مادی را سازماندهی و هماهنگ کرده و با فراهم آوردن زمینه‌های انگیزش و رشد با تأمین نیازهای منطقی فردی و گروهی معلمان، دانش‌آموزان و کارکنان به‌طور صرفه‌جویانه به هدف‌های تعلیم و تربیت برسد.
 مدیریت آموزشی از جنبه آموزشی آن نیز به‌عنوان یک علم موردتوجه است. آموزش‌وپرورش، یک سیستم تغییر رفتار است که می‌خواهد دانش‌آموز را از وضع و رفتار موجودی که دارد به موقعیت یا رفتار جدیدی که وضع مطلوب نام دارد، برساند. در این راه آموزش‌های مختلف، تمرین‌ها و ارزشیابی‌های مداوم موضوعات مهم آموزش و تغییر رفتار هستند. دکتر سید محمد میرکمالی در کتاب رهبری و مدیریت می‌گوید:
مدیریت و رهبری از ارکان سازمان و جامعه است.

 فهرست  
تعریف مدیریت آموزشی
تقسیم بندی علوم از دیدگاه میرکمالی
شاخص های علم مدیریت آموزشی
1- روش علمی
2- استفاده از علوم دیگر
3- داشتن حوزه های عمل و موضوع خاص
4- استفاده از تعمیم ها، مفاهیم، اصول ، نظریه ها و فرضیه ها
5- کارکردهای: توصیف، تبیین، پیش بینی و کنترل
6- حل مساله
7- نظریه پردازی
8- دارا بودن هدف و نتیجه
 منابع و مآخذ
          
 تعریف مدیریت آموزشی
مدیریت آموزشی فرایندی اجتماعی است که با به‌کارگیری مهارت‌های علمی، فنی و هنری، تمامی نیروهای انسانی و مادی را سازماندهی و هماهنگ کرده و با فراهم آوردن زمینه‌های انگیزش و رشد با تأمین نیازهای منطقی فردی و گروهی معلمان، دانش‌آموزان و کارکنان به‌طور صرفه‌جویانه به هدف‌های تعلیم و تربیت برسد.
 مدیریت آموزشی از جنبه آموزشی آن نیز به‌عنوان یک علم موردتوجه است. آموزش‌وپرورش، یک سیستم تغییر رفتار است که می‌خواهد دانش‌آموز را از وضع و رفتار موجودی که دارد به موقعیت یا رفتار جدیدی که وضع مطلوب نام دارد، برساند. در این راه آموزش‌های مختلف، تمرین‌ها و ارزشیابی‌های مداوم موضوعات مهم آموزش و تغییر رفتار هستند. دکتر سید محمد میرکمالی در کتاب رهبری و مدیریت می‌گوید:
مدیریت و رهبری از ارکان سازمان و جامعه است. مدیریت آموزشی، در میان سایر انواع مدیریت‌ها از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. اگر آموزش‌وپرورش هر جامعه در رأس همه مسائل جامعه باشد، مدیریت آموزشی نیز با همان منطق جایگاه مهمی در بهسازی و توسعه جامعه دارد. اگر مدیران آموزشی یک جامعه دارای دانش و مهارت‌های کافی باشند، بدون تردید نظام آموزشی نیز از اثربخشی و کارآیی و اعتبار بالایی برخوردار خواهد بود.»

از آنجا که مدیریت آموزشی به علت پیدایش سازمان‌های جدید پیچیده و متراکم از تکنولوژی و برخوردار از انسان‌های بی‌نیاز مورد توجه قرار گرفته است، لذا به مدیریت آموزشی به‌عنوان فرآیندی اجتماعی که با به‌کارگیری مهارت‌های علمی، فنی و هنری و شناخت کامل و جامع از مدیریت آموزشی به‌عنوان یک رشته علمی سخن به میان می‌آید همچنین که از اولین مراحل پیدایش این علم (زمانی که انسان زاده شده است) صاحبنظران بسیاری پژوهش و تحقیقات فراوانی نموده‌اند و با بررسی روند تحولات و مطالعات انتقادی و ارزشی و کشف و تنظیم روابط یک رشته علمی با علوم دیگر و همچنین بررسی نظریه‌های مطرح شده در یک رشته و تعیین صحت و سقم آن‌ها توانسته‌اند با کشف و تنظیم ویژگی‌ها و شرایط پذیرش یک رشته به‌عنوان علم مدیریت آموزشی از طریق فلسفه علم مدیریت به این مهم بپردازند.
لذا جهت نتیجه‌گیری و اثبات علمی بودن رشته مدیریت آموزشی ابتدا به تقسیم‌بندی علوم از دیدگاه «دکتر سید محمد میرکمالی» اشاره و سپس با ذکر شاخصهای علمی بودن رشته مدیریت آموزشی اثبات موضوع مورد بحث بسیار واضح و روشن می‌نماید آنچه که دکتر میرکمالی در این تقسیم‌بندی اشاره نموده است دقیقاً در بررسی‌ها نشان داده شده که رشته مدیریت آموزشی جایگاه خاص و ویژه‌ای در میان علوم دارد و لذا شاخص‌ها در این تقسیم‌بندی بوضوح این مهم را نشان می‌دهد.



تعریف یعنی شناساندن و سه ویژگی دارد: جامع، مانع، معرف و شناساننده باشد لذا علم ازنظر میرکمالی:
«معرفتی قابل‌تعمیم که با استفاده از رویدادهای علمی و اصول و قوانین و نظریه‌ها و روابط پایدار، تکرارشونده و قابل‌اثبات بین پدیده‌ها و متغیرها را با تکیه به پشتوانه وسیع بودن توضیح می‌دهد.»
تقسیم‌بندی علوم از دیدگاه دکتر میرکمالی
1-ازنظر روش
2-ازنظر هدف و نتیجه
3-ازنظر موضوع

1-تقسیم‌بندی علوم ازنظر روش: علوم ازنظر روش به سه دسته تقسیم می‌شوند.
الف – علوم عقلی: علوم عقلی از روش‌های برهانی، عقلی و ذهنی استفاده می‌کنند. فلسفه، منطق، علم الاخلاق و ریاضیات از علوم عقلی هستند.
ب- علوم نقلی: علوم نقلی بر اساس مدارک، استنادات تاریخی و مکتوب و منقول مثل علم تاریخ، علم رجال و مشاهیر به مطالعه و بررسی می‌پردازد.
ج- علوم تجربی: علوم تجربی از روش‌های قابل‌اثبات از طریق آزمایش و مشاهده استفاده می‌کنند، شیمی، فیزیک، فیزیولوژی در زمره این علوم قرار می‌گیرد.
2-تقسیم‌بندی علوم ازنظر هدف و نتایج: بعضی از علوم به مسائل اجتماعی و در کل به جامعه می‌پردازند که در تقسیم‌بندی علوم اجتماعی قرار می‌گیرد. برخی از علوم هدف کار خود را متوجه فواید و نتایج مادی می‌کنند و بر امور اقتصادی و ثروت و جر منافع متمرکز می‌گردند که علوم اقتصادی خوانده می‌شوند. برخی از علوم مانند الهیات (متافیزیک)، به مسائل دین و مابعدالطبیعه توجه دارند. عده‌ای از علوم صرفاً مسائل شناختی و معرفتی به مفهوم کلی آن متمرکز می‌شوند و الزاماً در حال حاضر هدف خاصی غیر از کنجکاوی ندارند و شناخت برای آن‌ها در درجه اول اهمیت نیست که کیهان‌شناسی و تجسس در کرات دیگر از این قبیل است.
3-تقسیم‌بندی علوم ازنظر موضوع: ازآنجاکه هر علمی درباره موضوعی بحث می‌کند، همین مسئله را می‌توان موضوع نام‌گذاری آن علم قرارداد. به‌عنوان مثال علم شیمی و فیزیک، نه به خاطر تجربی بودن آن‌ها، بلکه به خاطر موضوع آن‌ها تقسیم‌بندی شده‌اند. شیمی به خواص باطنی عناصر و مواد و فیزیک در مقابل به خواص ظاهری آن‌ها می‌پردازد، به همین ترتیب علم روانشناسی از نام روان و علم جامعه‌شناسی از نام جامعه نشأت‌گرفته است. (میر کمالی، 1392)
در ادامه بحث به توضیح و ذکر شاخص‌های علم مدیریت آموزشی که پس از بررسی نظریه‌ها و تحقیقات و پژوهش‌های فراوان صورت گرفته و مراجعه به کتب «فلسفه مدیریت» و «رهبری و مدیریت» اثر دکتر میر کمالی «می‌توان پاسخ این سؤال را که آیا مدیریت آموزشی یک‌رشته علمی است؟ را اثبات نمود.
شاخص‌های علم مدیریت آموزشی
1-    روش عـلـمـی
مدیریت آموزشی که آن را به‌عنوان فراگردی از حل مسئله شامل برنامه‌ریزی، اجرا، کنترل و ارزیابی و بازنگری معرفی گردیده است.
اولین مرحله در فراگرد مدیریت آموزشی مبتنی بر رویکرد سیستمی شناسایی مسائل بر پایه نیازهای مستند است؛ دوم تعیین شرایط حل مسئله و گزینه‌های آن؛ مرحله سوم فراگرد مسئله گشایی با سؤال چگونه باید انجام شود است که نشانگر یک سیر و روش علمی در حل مسائل و تولید علم در مدیریت آموزشی می‌باشد؛ چهارم حل مسئله؛ پنجم تعیین کارایی عملیات و ششم بازنگری نظام بر مبنای شرایط پیش‌بینی‌شده هست.
تئوری در مدیریت آموزشی دارای همان نقشی است که در فیزیک و شیمی و ... دارد و آن عبارت است از تهیه وتوضیج کلی و هدایت تحقیق. علم سازمانی به تشریح و توضیح انتظام رفتار افراد و گروه‌ها در داخل سازمان‌ها مبادرت می‌ورزند. دانشمندان سازمانی در جستجوی اصول اساسی هستند که آر ساختار و پویایی‌های زندگی سازمانی یک درک کلی ارائه دهند. کاری که ما به تازگی در مدیریت آموزشی شروع کردیم تئوری مجموعه‌ای از مفاهیم و مفروضات و تعمیم‌های مربوط به هم است که به‌طور منظم رفتار را در سازمان‌های آموزشی تشریح کرده و توضیح می‌دهند. به‌علاوه فرضیه‌ها می‌توانند برای پیش‌بینی روابط بیشتر مابین مفاهیم سیستم از تئوری منتج شود.
این تعریف سه چیز را مطرح می‌کند: تئوری به‌طور منطقی از مفاهیم و مفروضات و تعمیم‌ها تشکیل‌شده است و از شاخصه‌های مهم و قابل‌توجهی است که یک رشته را علمی می‌کند. ثانیاً کارکردهای اصلی آن تشریح و توضیح و پیش‌بینی از نظام رفتار است. ثالثاً تئوری توسعه بیشتر علم را برانگیخته و آن را هدایت می‌کند


2-    استفـاده از عـلـوم دیـگر
استفاده از مدیریت علمی تیلور، تئوری‌های سازمانی کلاسیک، تئوری‌های سیستم‌های اجتماعی و سیستم باز، تئوری x و تئوری y، تئوری اقتضاء مدارس و اقتضاء سازمان، تئوری اقتضاء فیدلرو اقتضاء آموزش رهبری مسیر –هدف ازجمله علوم و تئوری‌هایی بوده که در تبیین مدیریت آموزشی استفاده‌شده است.
رویکرد مدیریت علمی تیلور و هنری فایول، روابط انسانی و رویکرد سیستمی نظریه‌هایی هستند که در تدوین مدیریت آموزشی استفاده‌شده‌اند. علم رفتاری می‌تواند مجموعه‌ای از خطوط راهنمای ذهنی برای کمک به مدیران که قصد دارند پیچیدگی‌های زندگی سازمانی را دریابند عرضه می‌کند.
مبانی فلسفی و جامعه‌شناختی تئوری سازمانی، ساختارگرایی رادیکال، انسان‌گرایی رادیکال، تئوری ضد سازمان، عینی‌گرایی و روش‌شناختی نژادی و تعامل‌گرایی سمبلیک و پدیده شناختی از دیگر موضوعات و علوم قابل‌بحث در مدیریت و مدیریت آموزشی هستند.
مـک کالبـرتـسون
تئوری انتقادی: این دیدگاه در جستجوی تغییر اساسی و بنیادی از طریق ارتباط مستقیم و تأثیر آن عمل است. تلاش می‌کند که این کار را از طریق انتقاد مؤثر از وضع موجود و تصور پیشاپیش توانایی‌های جدید و هماوردی‌های انسان برای توسعه انجام دهد؛ بنابراین تئوری انتقادی راه‌حل مناسبی برای آن‌هایی که به تمرین و عمل نتایج فوری اصرار می‌ورزند.
گریفیتز:
 دیدگاه تفسیری: در مدیریت آموزشی در سالهای اخیر مطرح شده است وی یک دیدگاه ذهنی گرا را به‌عنوان راه‌حلی برای دیدگاه مثبت‌گرایی سنتی پیشنهاد کرده است که به‌وسیله تئوری ست‌ها و محققان زیادی به‌کاربرده شد.
کارکرد سیستم‌های جامعه‌شناسی در مدیریت آموزشی توسط گتزلز و گو با اینگونه مطرح شده است
سیستم اجتماعی دارای دو بعد هنجاری و شخصی است که رفتار مشهود اجتماعی از عناصر این دو بعد به شرح زیر ناشی می‌شود.
بعد هنجاری: ساختار، نقش‌ها و انتظارات
بعد شخصی: افراد، شخصیت‌ها، نیازها و پیش آمادگی‌ها
3-    داشتن حوزه‌های عمـل و مـوضـوع خـاص
مدیریت آموزشی می‌تواند به‌عنوان یک رشته علمی در به‌کارگیری تحقیقات علمی در خصوص فراگیران و مربیان مدارس و جامعه و... از تجارب آگاهانه و عالمانه خود بهره گرفته و باظرافت و دقت هنرمندانه عمل نماید.
مدیریت آموزشی رشته ایست علمی که مشابه همه رشته‌های علمی دیگر به‌طور سیستماتیک درصدد کشف قوانین حاکم بر روابط فی‌مابین متغیرها و پدیده‌های مرتبط با مؤسسات آموزشی است.
علم مدیریت آموزشی که با هدایت روش‌های علمی حاصل‌شده است و به دلیل ضرورت‌های عینی سازمان‌های آموزشی هرروز غنای بیشتری می‌یابد.
4-    استـفاده از تعمیم‌ها، مفاهـیم، اصول، نظریه‌ها و فرضیـه
آقای دانیل ای.گریفیتز دو فرض در رابطه با مدیریت مطرح می‌کند.
1-مدیریت نوعی رفتار تعمیم‌یافته است که در همه سازمان‌های انسانی یافت می‌شود
2-مدیریت فراگرد هدایت و کنترل زندگی در یک سازمان احتمالی است.
مفروضات اگر رابطه دو یا چند مفهوم را مشخص کنند تعمیم هستند. فرضیه‌ها تعمیم‌هایی هستند که از حمایت تجربی محدودی برخوردارند. اصول تعمیم‌هایی هستند که حمایت تجربی زیادی ندارند و قوانین نیز تعمیم‌هایی هستند که بیشتر از اصول از حمایت‌های تجربی قابل توجهی برخوردارند بررسی‌های خوب پرورده شده یک‌رشته وسیع با هدف ایجاد فرضیه‌ها بعضاً برحسب توسعه فرضیه‌ها و تئوری‌ها نقطه سودمندی است.
مدیریت آموزشی به‌عنوان مجموعه‌ای از تئوری‌ها به‌عنوان علم اداره مؤسسات آموزشی و ضرورت عینی اداره اثربخش مؤسسات آموزشی است


5- کارکـردهای: توصیـف، تبیین، پیش‌بینی و کنتـرل
«کنترل به معنی تلاش منظم برای تطبیق برنامه با عمل از وظایف و کارکردهای مدیریت می‌باشد» که یقیناً در مدیریت آموزشی نیز به‌عنوان یک کارکرد مطرح می‌باشد .
و از دیدگاه میرکمالی کنترل همان دستکاری متغیرها و عوامل به‌نحوی‌که در اثر دستکاری نتیجه مطلوب به دست آید که معمولاً به چهار روش، نتیجه مطلوب به دست می‌آید. 1- تقویت متغیرها؛ 2- تضعیف متغیرها؛ 3- خارج کردن متغیرها؛ 4- واردکردن متغیرها.
توصیف: توضیح ویژگی‌های ظاهری و سطحی پدیده‌ها و تبیین رابطه علت و معلولی، همبستگی و پیوستگی بین مؤلفه‌های یک پدیده یا چند پدیده که در حقیقت پدیده‌ها، مثلاً مشکلات چگونه به وجود می‌آید و علت آن چیست و چه شرایطی موجب بروز این پدیده (مشکلات) می‌شود.
در مفهوم برنام ریزی پیش‌بینی و آینده‌نگری نیز تبیین شده است که نشان‌دهنده این مهم است که پیش‌بینی و آینده‌نگری ازجمله کارکردهای مدیریت آموزشی می‌باشد .
در شاخص پیش‌بینی می‌توان بر اساس توصیف و تبیین روند حرکت یک پدیده و حالات یک پدیده را درزمانی از آینده پیش‌بینی کنیم .
6- حل مسئله
مدیریت آموزشی که آن را به‌عنوان فراگردی از حل مسئله شامل برنامه‌ریزی، اجرا، کنترل و ارزیابی و بازنگری معرفی گردیده است. اولین مرحله در فراگیرد مدیریت آموزشی مبتنی بر رویکرد سیستمی شناسایی مسائل بر پایه نیازهای مستند است دوم تعیین شرایط حل مسئله و گزینه‌های آن و مرحله سوم فراگرد مسئله گشایی با سؤال چگونه باید انجام شود است که نشانگر یک سیر و روش علمی در حل مسائل و تولید علم د مدیریت آموزشی می‌باشد چهارم حل مسئله پنجم تعیین کارایی عملیات و ششم بازنگری نظام بر مبنای شرایط پیش‌بینی شده می‌باشد .
7- نظریه‌پردازی
در حیطه مدیریت آموزشی به‌واسطه وجود مجموعه‌ای از دیدگاه‌ها واندیشه های مبتنی بر حقایق علمی تنها به یک نظریه خاص نمی‌توان اکتفا کرد. نظریه در شرایط سیاسی و اجتماعی مدام در حال تغییر و ترسیم یا به مرحله اجرا رسیده‌اند و بیش از آنچه که متکی بر وفاق و اجماع علمی چنان‌که واقعیت دارد باشد مبتنی بر اجماع حرفه‌ای از آنچه ممکن و مربوط است باشد.
الگوهای و نظریه‌های مدیریت آموزشی را می‌توان در قالب 7 الگو دسته‌بندی کرد.
الگوهای دیوانسالارانه: بر این باورند که هدف‌گذاری در سازمان توسط رهبران صورت می‌پذیرد. الگوهای گروهی در تبیین ارتباط با محیط ناتوان‌اند زیرا خط‌مشی‌ها با چارچوب مشارکتی تدوین و بر اساس آن حدود مسئولیت‌ها مشخص می‌شود
الگوهای سیاسی: با تأکید بر ارتباط با محیط متغیر و بی‌ثبات گروهی خارجی را به‌عنوان گروه‌های ذی‌نفوذی که در فراگردهای پیچیده چانه‌زنی و مشخصاً در تصمیم‌گیری شرکت دارند قلمداد می‌کند
الگوهای نظری: محیط به‌عنوان منبع و منشأ اصلی تغییر رخدادهای سازمانی تلقی می‌گردد.
الگوهای مبهم: محیط را محیط نامطمئن و غیرقابل پیش‌بینی تصورمی کنند که تأثیر ات آن اغلب مبهم و ضدونقیض است و باعث آشفتگی درونی مدارس می‌شود
8- دارا بـودن هـدف و نتیـجـه
تأمین نیازهای افراد اهداف اولویت‌ها و ایجاد آمادگی برای رسیدن به هدف و آموزش و توسعه توانمندی‌های خود؛ کارکنان و اولیای دانش آموزان از اهداف و ایده‌های نوین برای مدیریت باکیفیت بالاست که در این بیان هدفمندی مبرم می‌باشد
مدیریت آموزشی می‌تواند به‌عنوان یک رشته علمی در به‌کارگیری تحقیقات علمی در خصوص فراگیران و مربیان مدارس و جامعه و... از تجارب آگاهانه و عالمانه خود بهره گرفته و باظرافت و دقت هنرمندانه عمل نماید
در فصل پنجم از کتاب فلسفه مدیریت دکتر سید محمد میرکمالی خصوصاً موضوع مدیریت اسلامی و مکتب اسلام می‌توان به دلایل مستندات روشنی برای اثبات علمی بودن رشته مدیریت آموزشی رسید.
همچنین در کتاب رهبری و مدیریت دکتر میرکمالی (فصل دوم) با اشاره به مهارت‌های مدیریتی و حیطه اختیارات و توانائی‌های عمومی، بلوغی و رهبری به شاخص‌های علمی بودن رشته مدیریت آموزشی در متن بسیار پرداخته و خواننده بامطالعه این بخش می‌تواند به شواهد و مصداق‌های فراوانی برای اذعان به علمی بودن رشته مدیریت آموزشی ذکر نماید.
با توجه به مطالب مذکور، در پایان می‌توان نتیجه گرفت که «مدیریت آموزشی به‌عنوان یک رشته علمی» همان کوشش فکری است که بشر را از ابتدای آفرینش، بر اساس گرایش کمال خواهانه‌اش برای زیستن از خود نشان داده است و چیزی بیش از کارهایی نیست که از او درراه پیاده کردن نقشه‌های ذهنی خود سر می‌زده است. علاوه بر این، امروز پژوهشگران معتقدند که عقاید و آداب و رسوم، ارزش‌ها و به‌طور کلی فرهنگ‌سازمانی که ما در آن کار می‌کنیم، تأثیر زیادی بر تفکر و رفتار ما بر جا می‌گذارد؛ تا حدی که تأثیر فرهنگ به‌مراتب از قوانین و برنامه‌ها بیشتر است. در مورد اینکه دانش مدیریت تا چه حد علمی است و آیا مدیریت علم است یا هنر؟ آنچه که در حیات واقعی سازمان و مدیریت دیده می‌شود، بیانگر این است که بخشی از مدیریت را می‌توان از طریق آموزش فراگرفت و بخشی دیگر را ضمن کار باید آموخت؛ درواقع بخشی که با آموزش فراگرفته می‌شود، علم مدیریت است و بخشی را که موجب به کار بستن اندوخته‌ها در شرایط گوناگون می‌شود هنر مدیریت. به سخن دیگر، علم، دانستن است و هنر، توانستن.

    
منابع و مآخذ:
•    طراحی و تحلیل نظام‌های آموزشی فریدون رخشان
•    تئوری، تحقیق وعمل در مدیریت آموزشی هوی و میسکل -ترجمه: دکتر میرمحمد سیدعباس زاده
•    مدیریت آموزشی و رفتار سازمانی مارک آ.هنسن- ترجمه محمدعلی نادعلی
•    نگرش سیستمی در مدیریت آموزشی-عـلی جبـاری و علی عـطاف
•    مدیریت و رهبری آموزشی-دکتر علی علاقه بند
•    آشنایی با اصول مدیریت - محمدصالح اولیاء دانشیار دانشگاه یزد
•    رهبری و مدیریت راهبردی در آموزش‌وپرورش تألیف: تونی بوش – مارین کلمن - ترجمه: دکتر حسینعلی کوهستانی-رضوان حسین قلی زاده
•    فرهنگ مدیریت تغییر و بهبود کیفیت در آموزش‌وپرورش- دکتر مهدی ایزری دانشیار دانشگاه اصفهان و علی یزد خواستی
•    رهبری مدیریت – دکتر سید محمد میرکمالی
•    فلسفه مدیریت - دکتر سید محمد میرکمالی
•    اصول تعلیم و تربیت – دکتر شریعتمداری فلسفه آپ – دکتر نقیب زاده سازمان آموزش‌وپرورش – دکتر عسکریان- علیرضا حقیقی لیفکوئی

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: